Twórczość nowelistyczna Henryka Sienkiewicza obejmuje trzy – zazębiające się – kręgi tematyczne: chłopski, antyzaborczo-patriotyczny oraz amerykański. Ten ostatni jest wynikiem obserwacji podjętych w podróży po Ameryce, którą autor odbył w latach 1876–1878.
Najczęściej powracającym motywem zbioru „ Nowele i opowiadania ” jest niezawiniona niedola bohaterów: bezradność ciemnego i oszukanego chłopa („Szkice węglem”, „Bartek Zwycięzca”), bezradność krzywdzonego dziecka („Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”), obraz skutków cywilizacji („Orso”, „Sachem”).
Narracja nowel i opowiadań Sienkiewicza oscyluje pomiędzy ujęciem groteskowym (zwłaszcza w nowelach chłopskich) a liryczno-patetycznym. Autor z umiarem stosuje rozmaite efekty kompozycyjne, dba o powściągliwość stylistyczną i stara się osiągnąć efektowne zakończenie. Dużą wagę przykłada też do elementów opisowych, celując w perspektywicznym ujęciu krajobrazu oraz w oddaniu jego kolorystycznych i świetlnych walorów.
W zbiorze znajdziemy następujące utwory: „Latarnik”, „Wspomnienie z Maripozy”, „Orso”, „Sachem”, „Janko Muzykant”, „Jamioł”, „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”, „Stary sługa”, „Tissot w Warszawie”, „Lux in tenebris lucet”, „Sielanka”, „Organista z Ponikły”, „Duma”, „Dzwonnik”, „U źródła”, „Sen”, „Autorki”, „We mgle”, „Sabałowa bajka”, „Płomyk”, „Komedia z pomyłek”, „Toast”, „Żurawie”, „Jako się p. Lubomirski nawrócił i kościół w Tarnawie wybudował”, „Kordecki”, „Korynek”, „Ongi i dziś”, „Wyrok Zeusa”, „Na Olimpie”, „Przygoda Arystoklesa”, „Diokles”, „Biesiada”, „Co się raz stało w Sydonie”, „Sąd Ozyrysa”, „Wesele”, „Z dawnych dziejów”, „Czy ci najmilszy? „, „Legenda żeglarska”, „Śmierć Delfina”, „Bajka”, „Osiczyna”, „U bramy Raju”, „H. K. T.”, „Bądź błogosławiona” oraz „Dwie łąki”.